Havenstraat

Geen wonder. Het blokje was drastisch verbouwd. De vier originele woningen waren in de twintigste eeuw te klein bevonden en samengevoegd tot één. Misschien was het bijzondere nog wel dat het pand er nog stond, want veel negentiende-eeuwse bebouwing werd lang als van mindere waarde voor het Woerdense stadsbeeld gezien en Woerden was bepaald niet uniek in die houding. Elders in den lande had de slopershamer al veel panden uit de negentiende eeuw neergehaald.

Toen twee ondernemende Kamerikers in 2009 het complex kochten, lag het plan dan ook al snel op tafel om te gaan slopen en nieuw te bouwen: ‘’Nu nog oud, met kleine kamertjes en verwaarloosd. Straks modern, voldoend aan de eisen van deze tijd. De authentieke uitstraling versterkt de omgeving net zoals de drie tegenoverliggende fraaie, nieuwe en ook in oude stijl gebouwde panden,’’ noteerde de Woerdense Courant uit de mond van een van de nieuwe eigenaren.

Aankoop
Het zou anders lopen. Hoewel de sloopvergunning van de voormalige arbeiderswoningen al was afgegeven, kregen de eigenaren het bouwplan niet rond en zochten daarom een koper. Dat werd in februari de stichting Stadsherstel Woerden, al geruime tijd op zoek naar een pand. De stichting werd opgericht in 2008 met als doel ‘’het behoud van onroerend goed dat architectonisch en/of cultuurhistorisch waardevol is … door aankoop, restauratie en verkoop.’’

De oprichting van een stichting voor stadsherstel was een van de punten van belang tijdens de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 en uiteindelijk in het collegeprogramma werd opgenomen. De nieuwe stichting zou een werkbudget meekrijgen en kon, na voorbereidend werk, eind 2008 van start onder voorzitterschap van oud-wethouder Marjolein Verburg.

Bouwgeschiedenis
Een eerste restauratieproject liet nog even op zich wachten, vooral omdat niet elk oud, beeldbepalend en herstelwaardig pand te koop kwam. Maar toen in het najaar van 2010 Havenstraat 38-40 te koop werd aangeboden, kon de stichting verder en doen waarvoor zij was opgericht.

De bouwgeschiedenis van de woningen is niet geheel duidelijk. Aan de straatzijde werden, achter die ene gevel die er nog steeds staat, drie geschakelde huisjes gebouwd. Via een deur die naar een binnenplaats leidt, is de voormalige stal toegankelijk. De drie woninkjes aan de Havenstraat zelf dateren van 1856 en waren voor die tijd van gebruikelijke grootte voor een arbeidersgezin. Aan de straat een deur en één zesruits venster. Binnen troffen de bewoners een kamer van zo’n twintig vierkante meter en een trap naar de zolder. Een stookplaats en een of meer bedsteden zullen de bouwkundige inrichting hebben gecompleteerd. Resten van zo’n bedstee werden in 2011, bij aankoop door Stadsherstel nog aangetroffen.

Zo bijzonder als het complex tegenwoordig mag zijn voor de Woerdense binnenstad was het in 1856 niet. Woerden kende meer van dergelijke arbeiderswoningen; uiterst simpele huizen zonder enige vorm van luxe.

Wonen in de stal
De oude stal die aan de binnenplaats staat, was bijzonderder, al was het maar omdat zij ouder was. Zeker is dat dit pandje er al in 1832 stond en er zijn aanwijzingen dat het uit de achttiende eeuw stamt, toen de Havenstraat nog de grens van de bebouwing van Woerden vormde.

De drie huisjes en de stal waren in 1832 eigendom van koopman Leonardus Vollebregt en in 1878 werd het hele complexje bij een veiling gekocht door Jan Ruijs (1825-1898), kaas- en veevoederhandelaar in Woerden, die zelf met zijn gezin in een heel wat groter huis aan de overkant van de straat woonde. Hij betaalde er 2480 gulden voor. Op dat moment stond het complex als ‘’vier huisjes’’ beschreven, waaruit blijkt dat de stal intussen ook bewoond werd.

Wanneer de binnenmuren van de vier woningen zijn doorgebroken, is niet bekend, maar duidelijk is waarom dat gebeurde: de wooneisen waren al in het begin van de twintigste eeuw dusdanig veranderd, dat een gezin niet langer genoegen nam met een miniem aantal vierkante meters en de afwezigheid van het meeste comfort.

In oude staat hersteld
Toch was voor Stadsherstel uitgangspunt, dat het complex in oude staat zou worden hersteld, althans uiterlijk. Van een 21-ste eeuws woonhuis, hoe klein ook, wordt meer comfort verwacht dan ten tijde van de bouw. Achter de volgens het oorspronkelijke ontwerp te restaureren gevel moesten weer vier woningen komen, die echter wel aan de huidige eisen voldoen. De Woerdense architect Jan Kruijs tekende een plan, waarin oud en modern samen konden gaan.

Het bleek nog een hele uitdaging, maar zijn ontwerp gaat uit van huisjes met achter de voorgevel in oude stijl een entree, een kook- en woonruimte en op de verdieping een slaapkamer en een douchecel, waarin zelfs ruimte is voor een wasmachine; allemaal luxe waar de oorspronkelijke bewoners nog niet van konden dromen. Die moesten hun drinkwater uit een van de stadspompen of de nabije stadsgracht halen en deelden één (houten) plee op de binnenplaats.

Tot slot
Met de restauratie van deze vier woningen blijft een uit de Woerdense binnenstad bijna verdwenen type huizen behouden. Dat is voor Stadsherstel een belangrijk argument geweest om ze te verwerven en te verbouwen. In zijn nieuwe hoedanigheid is Havenstraat 38-40 straks niet alleen beeldondersteunend, maar ook beeldbepalend.

Dit artikel verscheen in ”Heemtijdinghen”, tijdschrift van de Stichts-Hollandse Historische Vereniging; maart 2012